De positieve effecten van actief bezig gaan met een gezondere leefstijl

“Een aantal praktijken doet mee aan een pilot met leefstijlconsulten gericht op obesitas. Andere huisartsenpraktijken kunnen hier nog bij aansluiten. Daarnaast biedt Rijnmond Dokters leefstijltrainingen aan voor praktijkondersteuners, is er inzet op meer scholing én bieden we andere ondersteuning rond leefstijladvies.”

Andersoortig gesprek nodig
“Geleidelijk verschuift de aandacht ván ziekte náár gezondheid en gedrag. Dat zie je terug in landelijk beleid zoals GALA en IZA en in de uitwerking Meer tijd voor de patiënt (MTVP)," schetst ze. Deze beweging sluit volgens Sylvia aan op een maatschappelijke tendens: “Gezondheid gaat – behalve over ons lichamelijk en geestelijk welzijn – steeds meer over het hebben van regie op ons leven. In de huisartsenpraktijk betekent dit dat leefstijl intussen verder reikt dan het werkterrein van POH’s.

Huisartsen hebben van oudsher een adviesrol en geven aan wat ‘goed’ is voor de patiënt. We merken echter dat het uitsluitend adviseren over een gezond leven niet altijd effectief is. Het is vaak effectiever om voor een coachende aanpak te kiezen, omdat je meer kunt bereiken als een patiënt gedrag wil én kan veranderen. Dat leidt tot andersoortige gesprekken, waarin je vraagt: wat is belangrijk voor u? En wat heeft u nodig?”

Het grijpt in elkaar
In de bredere benadering omvat leefstijl álle gedrag met een effect op gezondheid en ziekte, vult Sylvia aan. “Dat gaat over voeding, bewegen en stoppen met roken, maar ook over schermtijd, slaapkwaliteit, stress, zingeving en het ervaren van verbinding. Er is veel overlap met de domeinen van de Positieve Gezondheid en het 4D-model voor Krachtige Basiszorg, die Rijnmond Dokters al langer gebruikt.”

Uitgangspunt is dat kleine gedragsveranderingen allerlei positieve gezondheidseffecten kunnen hebben, die elkaar kunnen versterken. “Beter slapen leidt tot minder vermoeidheid, minder honger en beter functioneren. Maar óók tot minder obstipatie en meer zin om te bewegen. Het grijpt in elkaar.”

Voor de invloed van leefstijl – en dus gedrag – op ziekten is veel bewijs," stelt ze. “Variërend van onderzoek rond diabetes type 2 en obesitas tot depressie, astma en artrose. Natuurlijk spelen ook andere factoren een rol, maar een iets gezondere leefstijl kan meerdere aandoeningen positief beïnvloeden. Mensen zijn zich niet altijd bewust van die invloed."

Blijf weg bij het ‘eigen schuld, dikke bult’
“Gedrag is vaak aangeleerd, of een reactie op omstandigheden," merkt Sylvia op. “Het gaat meestal automatisch. Kijk daarom naar wat eráchter zit. Welke functie heeft het? Hoe denkt iemand? Welke obstakels zijn er? Door dát gesprek te voeren – en af te sluiten met een kleine actie – komt iemand vaak makkelijker in beweging. Haar visie is dat we leefstijladvies normaliseren maar niet moraliseren: “Benoem gerust het verband tussen gedrag en gezondheid, maar blijf weg bij het ‘eigen schuld, dikke bult’ – ook bij jezelf.”

Realiseer je daarnaast dat mechanismen in het lichaam gedrag kunnen beïnvloeden, benadrukt ze: “Obesitas kan een groter hongergevoel geven door hormonale verstoringen, en tot een vicieuze cirkel leiden. Praten over leefstijl begint daarom bij jouw houding: onbevooroordeeld over het gedrag en de onderliggende redenen. Belangrijk is dat je als zorgverlener niet alleen weet hebt van gedragsverandering, maar ook van de invloed die interventies kunnen hebben. Je zou zelf ook wel eens iets willen doen aan bijvoorbeeld je stress.”

Wat zou u zélf kunnen doen?
Voor het integreren van leefstijl in consulten bestaat geen standaardaanpak, zegt Sylvia: “Weeg af of je eerst toestemming wilt vragen om het hierover te hebben. Ikzelf zie leefstijl als onderdeel van ons werk. Ermee starten kan heel klein. Soms kun je aanhaken bij wat een patiënt zegt, of passende informatie geven.” Ze adviseert: “Vaak krijg je verrassende reacties op de vraag: wat zou u zélf kunnen doen? Zulke ideeën beklijven vaak het beste.”

Daar geeft ze een voorbeeld bij: “Een patiënt worstelde met zijn diabetes. Hij werkte in de buitendienst en had veel stress, thuis en op zijn werk. Ik vroeg wat hij nodig had en hij verzuchtte: ‘rust’. Al pratend kwam hij zelf met het idee om ’s avonds zijn brooddoos klaar te maken, tegelijk met die van zijn kinderen. Het resultaat? Hij was regelmatig gaan lunchen met zijn collega’s en had toen ook zijn werkdruk besproken. Daardoor verbeterde zijn werksituatie. Hij kwam minder moe thuis én had meer grip op zijn diabetes gekregen.”

Zoek naar wat helpen kan|
Soms is bewustwording creëren al genoeg, of help je iemand om een plan te concretiseren, geeft Sylvia aan. “Soms geef je een tip of je kiest voor een verdiepend gesprek. Ikzelf gebruik vaak het Leefstijlroer of het Positieve Gezondheidsmodel. Als ik minder tijd heb, noem ik expliciet dat er allerlei adviezen op Thuisarts.nl staan. Die mail ik dan gelijk door en zeg erbij dat ze iets kunnen kiezen dat bij ze past.”

Daarnaast noemt ze de vele verwijsmogelijkheden die je hebt: “De diëtist, fysiotherapeut, beweegcoach, slaaptherapeut, sportaanbod en het sociaal domein. Maar net zo goed een wandelclub, biljartvereniging, mindfulness... of de buurvrouw. Het is maatwerk – zoek met de patiënt naar wat kan helpen. En laat gerust andere praktijkmedewerkers meedenken.”

Kleine stapjes voor patiënt en zorgverlener
Samenwerkingen en nieuwe initiatieven versterken de brede leefstijlbenadering, ziet Sylvia: “Rijnmond Dokters legt bijvoorbeeld verbinding met de aanbieders van Gecombineerde Leefstijladviezen (GLI) aan. In steeds meer ziekenhuizen komen leefstijlloketten. Specialisten kunnen daar patiënten naartoe verwijzen. Het loket brengt in kaart wat iemand nodig heeft en verwijst door. Rijnmond Dokters kan mogelijk bijdragen aan het verder stroomlijnen van dat proces. Ook in de wijk is veel samenwerking mogelijk; daar doen gemeenten en welzijnsorganisaties al heel veel. Daar hebben we in Ommoord goede ervaring mee.”

Bezig gaan met leefstijl kost je niet per se meer tijd, beklemtoont Sylvia: “Dit gaat om kleine stapjes voor patiënt én zorgverlener. Onze kracht zit in het geregelde contact met patiënten. Juist als je mensen langdurig volgt, kun je soms vragen of iemand bijvoorbeeld nog naar de bingo is geweest. En bedenk dat mensen leefstijlveranderingen niet altijd volhouden. Iemand kan vijf kilo afvallen en het er een jaar later weer bij hebben. Maar als iemand minder stress heeft of meer sociale contacten, is dat óók belangrijk voor iemands gezondheid.”